Türk bilim insanlarından ayçiçeğinde dünyada ses getiren çalışma

Projenin sonucunda elde edilen muvaffakiyetin ticarileştirilmesi için ise Marmara Üniversitesi İnovasyon ve Teknoloji Transfer Uygulama ve Araştırma Merkezi (MİTTO) Müdürü Prof. Dr. Ahu Altınkut Uncuoğlu, birebir üniversitede Biyoloji Kısmı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Yıldız Aydın ve Biyomühendislik Kısmı Doktora Öğrencisi Yunus Emre Aktaş, MİTTO’nun katkılarıyla ve TÜBİTAK’ın dayanağıyla bir biyoteknoloji şirketi kurdu. Böylelikle bu muvaffakiyet hem Türkiye’de, hem de dünyada ticari uygulama açısından birinci örnek oldu. Akademisyenler, Almanya ve Fransa’dan tüm dünyaya tohum ithalatı yapan en kıymetli iki memleketler arası şirketle mutabakat imzaladı.

AKADEMİK PROJEYLE BAŞLADI

Çalışmayla ilgili bilgi veren Prof. Dr. Ahu Altınkut Uncuoğlu, “Yaklaşık 25 yıldır bitki biyoteknolojisi alanında çalışan akademisyen tabanlı bir grubuz. Çok uzun yıllar TÜBİTAK Marmara Araştırma Merkezi, Gen Mühendisliği Biyoteknoloji Enstitüsü, İstanbul Üniversitesi Biyoloji Kısmı üzere bize alt yapı sağlayan temel akademik üniteler oldu. Bunun yanı sıra Tarım Bakanlığı ve ilgili enstitüleriyle çalışmalar yaptık. Bilhassa bu çalışma nezdinde Trakya Ziraî Araştırma Enstitümüzle bir arada çalışmalar yürüttük. Aslında bu çalışmanın en temel noktası, TÜBİTAK’tan desteklenen 1001 kodlu akademik bilimsel projelerdir. Çalışmamız bu formda başladı. Çalışma tamamlandıktan sonra sanki bir spin-off’a (filiz işletme) dönüştürebilir miyiz diye düşündük. Bu süreçte MİTTO’dan çok büyük dayanak aldık. TÜBİTAK’tan aldığımız takviyeyle çalışma arkadaşım Prof. Dr. Yıldız Aydın’ın emek ve katkılarıyla doktora öğrencimizle bir spin-off kurulmuş oldu. Bundan ötürü çok memnunuz. Bu kurulmanın ötesinde de taahhüt ettiğimiz çıktılardan en temeli saf tohum üretimiydi ve biz buna ayçiçeğiyle başladık. Zira ülkemizin çok değerli ve stratejik bir endüstriyel bitkisi. Bu süreç aslında kesimden gelen taleplerle alanda katkı vermeye başladı. Sonrasında da bu katkı milletlerarası platforma döndü” dedi.

“10-20 YIL SÜREN ISLAH MÜDDETİ 5 YILA DÜŞMÜŞ OLDU”

Bu başarıyı nasıl bir formülle elde ettiklerini anlatan Prof. Dr. Yıldız Aydın ise, “Projenin ekseninde ayçiçeği bitkisi var. Doğal ki bildiğiniz üzere ayçiçeği tarımını olumsuz istikamette etkileyen canlıya bağlı ya da canlı dışında bir ekip faktörler var. Bu manada halk ortasındaki ismiyle canavar otu ön plana çıkıyor. Önemli bir ayçiçeği zararlısı. Buna dayanıklılığın artırılması isteniyordu aslında. Bu projedeki amacımız buydu. Bu ve gibisi maksatlarla ayçiçeğini düzgünleştirmek için hem ülkemizde hem dünyada yükle yapılan iş hibrit ıslahı. Bu epeyce uzun yıllar alıyor. 10-20 yılları alabilen bir süreç. Olağan bu süreç hem uzun vakit gerektiriyor, hem ekstra maliyet getiriyor. Bizim yaptığımız teknolojiyle bu süreci kısalttık. Bitkilerde ıslah sürecinde hibrit çizgiler kullanılıyor. Bu sınırlar da ilgilenilen ziraî özellikleri taşıyan sınırlar. İşte bu hibrit çizgiler şayet yüzde yüz saf hale getirilirse, ıslahta muhtaçlık duyulan olmazsa olmaz başlangıç gereçleri elde ediliyor. Bu uyguladığımız teknolojiyle gereksinim duyulan sınırları bir yıl üzere kısa müddette elde ediyoruz. İş burada bitiyor diyemem, bizim elde ettiğimiz bu çizgilerin klasik ıslah metotlarına sağladığı katkı tarafıyla olayı pahalandırmak lazım. Bu açıdan baktığımızda sahiden hayli avantajları olan bir prosedür diyebilirim” sözlerini kullandı.

“PAZARLAMA ÇALIŞMALARINA BAŞLADIK”

Biyomühendislik Kısmı Doktora Öğrencisi ve şirketin Genel Müdürü Yunus Emre Aktaş, çalışma süreçlerini şu sözlerle anlattı: “Kullandığımız teknoloji, doubled-haploid (genetik saflaştırma). Farklı bitkilerin üzerinde uygulanıyor. Hatta ıslah çalışmalarında da rutin olarak kullanılıyor. Bizim ayçiçeğine odaklanma sebebimiz, ayçiçeğinde uygulanamıyordu. Bu teknolojinin dezavantajı her bitkide uygulanamıyor oluşu. Üç yıl boyunca ayçiçeğinde uygulanabilecek farklı sistemleri denedik. En son benim yüksek lisans tezim kapsamında da bir prosedür geliştirdik. Genetik olarak saflaştırılmış bitki elde etmek için. Bu formülün randımanı çok yüksekti, bu türlü çalışmalar ekseriyetle bir konseptin kanıtlanması üzerine olur. Lakin her vakit bunun kanıtlanması, elde edilen çıktının ticarileştirilebileceğini göstermez. Bizim geliştirdiğimiz sistem, ticarileştirilebilir görünüyordu. Biz bu projeyi Trakya Ziraî Araştırma Enstitüsü ile yani Tarım Bakanlığı’na bağlı kamu araştırma enstitüsüyle birlikte yürüttük. Bu teknolojinin sürdürülebilirliği olmayacaktı, rafta kalacak üzereydi. Biz de burada inisiyatif almak istedik ve TÜBİTAK Ferdî Genç Teşebbüs Dayanağına başvurduk. Projemiz kabul edildi, TÜBİTAK da bize şirket kurup araştırmamızı yapmamız için 200 bin lira hibe verdi. 2019’da şirketimizi kurduk, bir yıl boyunca araştırma çalışmalarına yerli özel dal tohum firmalarıyla bir arada ortak olarak devam ettik. Bu teknolojinin alanda da uygulanabilirliğini gördük ve daha sonra pazarlama çalışmalarına başladık.”

“HEM TÜRKİYE’DE HEM DÜNYADA TİCARİ UYGULAMA AÇISINDAN BİRİNCİ ÖRNEK”

Çoğunlukla yurt dışındaki firmalardan talep geldiğini söz eden Aktaş, şöyle devam etti: “Şu anda Almanya ve Fransa’dan iki firmayla anlaştık. Bir de İspanyol firmayla mutabakat kademesindeyiz. Çalışmalarımıza da bu dönem için başladık. Bu teknoloji farklı bitkilerde uygulanabiliyor. 20-30 yıldır bilinen bir teknoloji. Lakin ayçiçeğinde birinci başarılı ticari uygulamasını biz yaptık. Hem Türkiye’de, hem dünyada ticari uygulama açısından birinci örnek. Yurt içinde de iki firmayla çalışıyoruz fakat yurt içinde bu tip AR-GE çalışmalarına biraz daha temkinli yaklaşıyorlar.”

“BU FORMÜL TÜRK TOHUMUNUN REKABET GÜCÜNÜ ARTIRACAK”

Bu formülün kullanılmasının, Türk tohumunun bölümde rekabet gücünü artıracağını da lisana getiren Aktaş, “Islah dediğimiz şey, bitki çeşidine bağlı olarak 15-20 yıl sürüyor. Bizim kullandığımız teknolojide, bu ıslah çalışmasının en uzun etabı olan durultma, bir yılın altında tamamlanabiliyor. Bu da ayçiçeğinde yeni tohum geliştirme mühletini 5 yılın altına indirebiliyor. Bu da kullanıcıya 10 yıllık işletme maliyetinden tasarruf sağlıyor. Bunun dışında pazara da eseri daha erken sunabiliyorlar. Türkiye şu anda tohum konusunda düzgün bir yerde aslında. Zira birçok tahılın genetik kaynağı Anadolu’da ve bizim ıslahçılarımız bunları kullanmakta epey ehil. Lakin ellerinde çağdaş biyoteknolojik usulleri kullanabilecekleri bir altyapı olmuyor. Bunlar maliyetli. Bizim de bu dala girme hedefimiz buydu. İthal edilen tohumluklarla ihraç edilen tohumluklar ortasında fiyat farkına baktığımızda, ithal edilen tohumlukların 3-4 kat fiyat farkları var. Bunun da sebebi yurt dışından getirdiğimiz tohumlukların çağdaş biyoteknoloji metotlarının yardımıyla ıslah edilmiş olması. Islah sürecinde en kıymetli şeylerden biri, yeni bulunan bir özelliğin, elinizdeki seçkin bitkiye en süratli formda transferini sağlamaktır. Bu yeni özellik bulunduğunda, bunun kaynağını bizim ıslahçılarımızda yurt dışındakiler de alıyor. Fakat yurt dışındakiler bunun entegrasyonunu daha süratli yapıyorlar. Ve pazara çok kısa müddette eseri sunabiliyorlar. Yerli firmaların sunması için ise üç kat daha fazla vakit harcaması gerekiyor. Yerli tohumculukta bu sistemlerin kullanımın artırılması, Türk tohumunun rekabet gücünü artıracak” diye konuştu.