Son 10 yılda yurt dışındaki 2 bin 712 kültür varlığı yurda getirildi

Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdür Yardımcısı Yahya Coşkun, bakanlığın yurt dışına kaçırılan kültür varlıklarının iadesine yönelik çalışmalarına ve müzecilik faaliyetlerine ait AA muhabirine, başşehrin tarihe tanıklık eden Cumhuriyet Müzesi’nde açıklamalarda bulundu.

Tarihi eser kaçakçılığının insanlık tarihi kadar eskiye dayandığını belirten Coşkun, bilinen birinci devlet nizamları oluştuğunda savaşta galibiyetini ilan eden devletlerin, mağlup ettikleri devletin değerli yapıtlarını bir zafer nişanesi olarak ülkelerine götürmeye başladıklarını ve bu uygulamanın uzun müddet devam ettiğini söyledi.

Bilhassa 17, 18 ve 19’uncu yüzyılda Anadolu coğrafyasından ziyadesiyle tarihi eser kaçakçılığı yapıldığına işaret eden Coşkun, “Dünyanın bugün bilinen en büyük müzelerinin, en gösterişli vitrinlerinin ardında kaçakçılığın karanlığı yatıyor. Bazen tamamı bize ilişkin olan yapıtları müzede teşhir edilirken, özel koleksiyonlarda, bazen müzayedelerde görebiliyoruz.” dedi.

– “Müzayedeci ‘Türkiye başımıza bela olur’ diyor, bu türlü bir ortam oluşturduk”

Devletin çok eski vakitlerde yurt dışına kaçırılmış yapıtları geri getirmeye çalıştığını, bu çabanın her geçen gün arttığını ve teknolojinin imkanlarını kullanarak çok âlâ takibat yaptıklarını anlatan Coşkun, şunları kaydetti:

“Dünyadaki bütün müzayedeleri takip ediyoruz. Arkadaşlarımız tek tek dünyadaki bütün müzayedelerin kataloglarını inceliyor. Bu kataloglarda Anadolu kökenli bir eser var mı, yapıtların içerisinde rivayet silsilesinde eksik olan var mı, rastgele bir vakit kaçakçılığa bahis olmuş, tespitinde, tescilinde bir eksiği olan var mı, hepsine tek tek bakıyor. Konusunda uzman hocalarımızla irtibata geçiyoruz. O yapıtların ilişkin olduğunu düşündüğümüz vilayetlerdeki müzelerimizle irtibata geçiyoruz. Müze koleksiyonlarına soruyoruz ve kapsamlı belge hazırlıyoruz. Müzayedeye ‘Satmaya çalıştığı eser bizim, bu ülkeden çıkmış bir eser.’ diyoruz ve onları durdurmaya çalışıyoruz. Bazen çok eksik olduğunu düşündüğümüz evraklarda bile şerhimizi düşüyoruz. Dünyadaki müzayedelerde kataloglar oluşturulurken içinde Türkiye kökenli bir eser ve bu yapıtın rivayet silsilesinde bir sorun varsa müzayedeciler, ‘Arkadaş bunu koyma buraya, Türkiye başımıza bela olur.’ diyorlar. Bu türlü bir ortam oluşturduk ve ülke olarak her bir yapıtımızın tek tek peşine düşüyoruz.”

– 2021’de eser iadesi için 70 belge takipte

Kültür varlıkları kaçakçılığının önüne geçmek için yurt içinde de her bir ihbarı tek tek değerlendirdiklerini vurgulayan Coşkun, Emniyet, İçişleri Bakanlığı, Jandarma ve Interpol ile çok âlâ alakaları olduğunu, her bir ihbarın ve ihtimalin tek tek değerlendirildiğini söz etti.

Mart ayında Macaristan’dan 413 kesimlik eser kümesini yurda getirdiklerini, ülkeye eser kazandırma bakımından 2021 yılının nitelik ve nicelik olarak düzgün başladığını, takip ettikleri 70 evrakın içerisinde çok yakın vakitte neticelendirebileceklerini düşündükleri belgelerin da olduğunu aktaran Coşkun, “Bu yıl prestijiyle takibi yapılan 70 evrakımız var, geçen yıl bu sayı 65’ti. Bu belgelerin her biri bir eser demek değil, her bir evrakta bazen onlarca, yüzlerce eser olabiliyor. Bazen yalnızca tek bir yapıtla irtibatlanmış bir belge da olabiliyor.” bilgisini verdi.

– ABD ile muahede yurda yapıtları döndürecek

Yakın vakitte ABD ile yapılan eser iadesi mutabakatına ait de değerlendirmelerde bulunan Coşkun, muahedenin 24 Mart 2021 prestijiyle yürürlüğe girdiğini, bu muahede ile ABD’de bulunan pek çok Türk kültür varlığının yurda kazandırılacağını düşündüklerini lisana getirdi.

Genel Müdür Yardımcısı Yahya Coşkun, ABD ile eser iadesi noktasında evvelce beri düzgün ilgilerin sürdürüldüğünü, bu bağlantılar ışığında en son Afyonkarahisar’dan kaçırılan Kibele heykelinin ABD iç güvenlik ünitesinin de desteklediği bir çalışmayla yurda getirildiğini, bunun da ikili münasebetlerin getirdiği basamaklardan bir tanesi olduğunu belirtti.

– Her bir eser hürmete ve ihtimama layıktır

Bu topraklarda üretilmiş her bir yapıta, büyük ya da küçük, en eskisinden en yenisine kadar her birine tıpkı ihtimamla baktıklarını, her bir yapıtın hürmete ve itinaya layık olduğunu vurgulayan Coşkun, kelamlarını şöyle sürdürdü:

“Son 10 yılda, 2011’den bugüne kadar 2 bin 712 yapıtın iadesini sağlamış durumdayız. Bu topraklara ilişkin olan lakin çeşitli vakitlerde, türlü sebeplerle yurt dışına çıkmış 2 bin 712 yapıtımız son 10 yılda ilişkin oldukları yere yani ülkemize döndüler. Anadolu genelini ilgilendiren bir eser olduğunda Ankara’da Anadolu Medeniyetleri Müzemizde sergiliyoruz. En son Macaristan’dan gelen 413 yapıtımızın tasnifini yapıyoruz. Yapıtların hangi kente ilişkin olduğu düşünülüyorsa oralara göndereceğiz, böylelikle 4-5 müzemize birden göndermiş olacağız. Bir eser hangi topraklarda üretilmişse o toprağın bilgisini, maharetini, deneyimini, hikmetini taşıyor demektir ve o toprağın eseridir. Biz de olabildiğince ilişkin olduğu toprağın müzelerine gönderiyoruz.”

– İsviçre ile eser iadesi muahedesi yakında

Almanya, İtalya, İspanya ve öbür Avrupa ülkelerindeki kültür varlıklarının iadesine yönelik ABD ile yapılan eser iadesi muahedesine misal mutabakatların şu an için kelam konusu olmadığını belirten Coşkun, zati halihazırda geçerli olan 1970 tarihli UNESCO Sözleşmesi’ne taraf olan bütün ülkelerle iş birliğine devam ettiklerini ve ikili bağları geliştirerek eser iadesini sağlayabildiklerini tabir etti.

Birtakım ülkelerin ikili mutabakatlarla eser iadesini yürütmeyi tercih ettiklerini, ABD’nin bunlardan biri olduğunu kaydeden Coşkun, “İsviçre ile eser iadesi muahedesinin sonuna geldik. Çok yakın vakitte tamamlayacağımızı umut ediyorum. Hem Dışişleri Bakanlığımız hem Bakanlığımızdaki teknik arkadaşlarımız kanalıyla ve Büyükelçilikler nezdinde çalışmayı sürdürüyoruz.” tabirlerini kullandı.

– “Müzelerimize ziyaretçilerimizi bekliyoruz, kapılarımız açık”

Coşkun, salgın öncesinde müze ziyaretçi sayılarının tarihi tepeye çıktığını, 2020 mart ayı prestijiyle salgın başladıktan sonra müzelerin 74 gün kapalı kaldığı bir süreç yaşadıklarını, bu ortada müzelerdeki eksikleri tamamladıklarını, salgın için gerekli tüm tedbirleri aldıklarını anlattı.

Müzelerin yalnızca koruma etmek ve teşhir etmekten ibaret olmadığını, müzeleri ziyaretçiyi yapıtın içerisine çekebilmenin, öğrenme biçimlerini çeşitlendirmenin bir aracı ve eğitim müessesi olarak gördüklerini aktaran Coşkun, salgın bittiğinde çocukların müzelerde eğitim görebileceği faaliyetlere devam edeceklerini söyledi.

Nitelikli turizmin en değerli kesiminin kültür turizmi olduğunu, nitelikli turistin birinci uğrak yerinin müze ve ören yeri olması için uğraş gösterdiklerini vurgulayan Yahya Coşkun, “33 müzemiz ‘sanal müzele’ uygulamasıyla gezilebilir durumda. 15 milyona yaklaştı sanal müze ziyaretçi sayısı. Beşerler, ‘pandemi hasebiyle bu müzeyi sanalda gördüm, birinci fırsatta gidip fiziki olarak da göreceğim’ diye yorumlar yapıyor. Ziyaretçilerimizi bekliyoruz, şu anda kapılarımız açık. Herkesin sıhhat içerisinde, rahat rahat ziyaret ettiği günleri bekliyoruz. Zira müzelerimizden çocuk cıvıltısı eksik olmasını istiyoruz.” tabirlerini kullandı.

– Müze Envanter Sistemi yakın vakitte tamamlanacak

Müzelerdeki yapıtların donanımlı bir halde kayıt altına alınmasını sağlayan Müzeler Ulusal Envanter Sisteminin (MUES) tüm müzelerde tamamlanması için çalışmaların devam ettiğin anlatan Coşkun, Osmanlı’dan bugüne gelen bir envanterin olduğunu, müze envanterinin, yapıtların her yıl artması ile modül parça tamamlandığını söyledi.

Yahya Coşkun, kelamlarını şöyle sürdürdü:

“Şöyle düşünün, bir heykelin bir kolu geliyor ve numara verilerek envantere alınıyor. Sonra başı ve gövdesi geliyor. Akabinde bunlar laboratuvarda birleştiriliyor ve yeni bir envanter numarası veriliyor. Müzecilikte envanter işi hiç bitmeyecek bir iştir. Fakat bu yeni envanter sistemiyle envanterimizi tıpkı vakitte dijitalleştiriyoruz. MUES, her bir yapıtımızın ebadı muhakkak olacak halde fotoğraflandığı, yapıtın hangi periyoda ilişkin olduğu, ne vakit bulunduğu, hangi yolla bulunduğu, hafriyattan mı alındığı yoksa satın alma prosedürü ile mi geldiği, ne vakittir müzemizde bulunduğu, hangi periyoda ilişkin olduğu üzere birçok soruya karşılık veren mütekamil bir sistem. İstanbul Arkeoloji Müzemizde 1 milyona yakın eser var. Onun tamamlaması biraz vakit alacaktır. Mesela Ankara’da Cumhuriyet Müzemizin envanteri tamamladı. Biz bunları tek tek denetim ediyoruz, takibini yapıyoruz ve bütün arkadaşlarımıza da ısrarla hatırlatıyoruz. En yakın vakitte tamamlamayı planlıyoruz.”