Ege’nin antik kentleri: Efes, Laodikya ve Afrodisyas

UNESCO’nun Dünya Mirası Listesinde yer alan ve İzmir’in Selçuk ilçesinde bulunan Efes Antik Kenti, farklı uygarlıklardan izlerle ziyaretçilerini milattan evvel 7000’lere kadara uzanan bir tarih seyahatine çıkarıyor.

İrili ufaklı çok sayıda antik kente sahip Ege Bölgesi’ndeki Efes, Laodikya ve Afrodisyas, geçmişi bugüne taşıyan kıymetli açık hava müzeleri olarak ön plana çıkıyor. Denizli’nin Pamukkale ilçesinde bulunan Anadolu’nun en büyük antik kentlerinden Laodikya, arkeoloji meraklıları için eşsiz bir okul niteliği taşıyor. ( Sebahatdin Zeyrek – Anadolu Ajansı )

Kuruluşu Cilalı Taş Dönemi’ne dayanan, İyonya’nın 12 kenti ortasında yer alan ve Helenistik, Roma, Bizans, Beylikler, Osmanlı devirleri boyunca farklı medeniyetlere konut sahipliği yapan Efes, Anadolu’nun eşsiz zenginliklerini sergiliyor.

Arkeolojik araştırmalar sonucu tarih uzunluğu hem ticari hem de politik bir merkez olduğu ortaya çıkan Efes, Anadolu’nun eski ana tanrıça (Kybele) geleneğine dayalı Artemis Tapınağı ile dünyanın yedi mükemmelinden birini de bünyesinde barındırıyor.

Çeşitli tarihi kaynaklarda, doğu ile batı ortasında kıymetli bir kapı durumundaki liman kentinin, en görkemli periyodunu Helenistik ve Roma çağlarında yaşadığı, nüfusunun da 200 bine ulaştığı bilgisi yer alıyor.

Ortalarında üç kilometre olan “aşağı” ve “yukarı” diye isimlendirilen iki kapısı bulunan antik kentte milattan sonra 2. yüzyıla tarihlenen “Celcus Kütüphanesi”, antik çağın en kıymetli kütüphaneleri ortasında gösteriliyor.

Kentle özdeşleşmiş ismini dünyaya duyuran tarihi eserler ortasında Kuretler Caddesi’ndeki Hadrian Kapısı, Yamaçevler, 25 bin kişilik oturma kapasitesiyle büyük tiyatro, stadyum, ticaret ve devlet agoraları, antik liman da yer alıyor.

“Nasıl terk edilmişse o denli bulunmuş”

Efes Müzesi’nin eski arkeologlarından Cengiz İçten, yaklaşık 50 yıl hafriyat çalışmalarında faal olarak yer aldığı antik kentin eşsiz zenginliklerini, AA muhabirine anlattı.

İçten, kentin 120 yıl evvel başlayan kazılarla bugüne kadar fakat yüzde 10-15’inin ortaya çıkarılabildiğini, toprak altında insanlık tarihi açısından büyük bir hazinenin yattığını belirterek, şöyle konuştu:

“Efes, dünyanın en güzel korunmuş kentlerinden biri zira diğer kentlerde alt katmanlar vakitle yok olmuş. Efes ise 6-7. yüzyılda limanın dolmasının akabinde terk edilmiş ve iki dağ ortasında kurulduğu için üstten gelen alüvyonlarla kent büsbütün kapanmış. Hafriyatlar başladığında kent nasıl terk edilmişse o denli bulunmuş.”

Efes’in gelişiminde limanın büyük kıymet taşıdığına işaret eden İçten, Roma’nın ihracat ve ithalatını Efes Limanı’ndan yaptığını, bunun da kentin zenginleşmesini sağladığını aktardı.

Kentin lüks yerleşimi: Yamaçevler

Efes’te en düzgün korunmuş yapılardan birinin kendisinin de hafriyat çalışmalarında yer aldığı Yamaçevler olduğu bilgisini veren İçten, şunları kaydetti:

“Yamaçevler 2 ismi verilen kısım, 4 dönümden oluşuyor. 3 ana teras, 7 mesken var. Bu konutlardan 2’sinin sahibini biliyoruz. Ailelere ait kitabe var. Bir meskenin sahibi hem rahip hem de Üst Agora’dan sorumlu biri. Hem dindar hem tüccar, konutu de 710 metrekare büyüklüğünde. Bu meskenin avlusu, 185 metrekareyi bulan kabul salonu, hamamı, tuvaleti var.”

Cengiz İçten, tabanı ve duvarları mozaiklerle süslenmiş meskenin hafriyat çalışmasında mimarlar, restoratörler, arkeologlar üzere birçok meslekten insanın bir ortaya geldiğini, yıllar süren çalışmalarla tarihi zenginliğin ortaya çıkarıldığını belirtti.

Papa 2. Jean Paul’den Bill Clinton’a ünlü ziyaretçileri oldu

Efes Antik Kenti’ndeki hafriyat çalışmaları kapsamında evvel Avusturya takımı ile çalıştığını, daha sonra Kültür ve Turizm Bakanlığının takımında arkeolog olarak vazife aldığını anlatan İçten, etraf araştırmaları sırasında Magnesia Kapısı ismi verilen bölgede milattan evvel 7000’li yıllardan kalma bir yerleşim yeri bulduklarını, böylece bölgenin tarihinin 9 bin yıla ulaştığını belirtti.

İçten, kıymet verdiği bir öbür araştırmanın da “mil taşları” ile ilgili olduğuna vurgu yaparak, aralık taşları olarak tanımlanabilecek bu kalıntıların günümüzün kara yolları levhaları üzere iki yerleşim ünitesi ortasındaki uzaklığı gösterdiğini anlattı.

Efes Antik Kenti’ndeki vazife müddetinde devlet konuklarına de rehberlik ettiğini anlatan İçten, şöyle konuştu:

“1981 yılında Papa 2. Jean Paul, devlet liderlerini gezdirdik. En değerli konuklardan biri de ABD Lideri Bill Clinton oldu, ailesiyle Efes’te konuk ettik. Clinton ailesinin gezisi için güzergah temini bile 3-4 gün sürmüştü. Çok sevdiler, antik kentten çok etkilendiler. Son olarak aktör Micheal Douglas’a refakat ettim. Hepsi çok beğendi zira Efes çok âlâ korunmuş bir bölge, burayı ziyaret eden tarih hakkında ayrıntılı bilgi sahibi olabiliyor.”

Bir arkeoloji okulu: Laodikya

Denizli’nin Pamukkale ilçesinde bulunan Anadolu’nun en büyük antik kentlerinden Laodikya, arkeoloji meraklıları için adeta okul niteliği taşıyor.

Geçmişi milattan evvel 5500’e dayanan, Yedi Büyük Kilise’den biri olarak Hristiyanların kutsal kitabı İncil’de ismi geçen antik kent, birinci olarak Avrupalı seyyahlarca 17. yüzyılda keşfedildi. Antik kentteki birinci bilimsel hafriyat 1961-1963 yılları ortasında Kanada Quebec Laval Üniversitesinden arkegolog Jean des Gagniers idaresinde yapıldı, 1990’lı yıllarda da İtalyan arkeologlar, yüzey araştırması gerçekleştirdi.

Pamukkale Üniversitesinden Prof. Dr. Celal Şimşek başkanlığında 2003 yılında başlatılan hafriyatlar, yılın 12 ayında devam ediyor. Ören yerinde, yeni tip koronavirüs önlemleri altında hala 35 kişi çalışıyor.

Laodikya’da 18 yıldır devam eden hafriyatlar sonucu antik kentin “Suriye” ve “Stadyum” caddeleri, sütunlarıyla ayağa kaldırıldı. Milattan sonra 494’te meydana gelen sarsıntıda yıkılan 1750 yıllık freskli traverten bloklar da gün yüzüne çıkarıldı.

Hafriyat çalışmalarında 3 metre uzunluğunda 1906 yıllık, Roma İmparatoru Marcus Ulpius Nerva Traianus’un (Trajan) heykeli bulundu, ayrıyeten mermer blok üzerine kazınmış 1500 yıllık olduğu varsayım edilen üç grafiti (duvar yazısı) tespit edildi.

Laodikya’da kuzey tiyatrosuna bitişik villada çok eski bir konut kilisesinin varlığı ile 20 odalı “kiliseli peristilli ev” tespit edildi. 2 bin yıllık olduğu bedellendirilen rahip başı heykeli de keşfedildi.

Ayrıyeten kentte 2200 yıl evvel inşa edilmiş ve milattan sonra 5. yüzyıla kadar kullanılan Batı Tiyatrosu’nda onarım çalışmaları sürüyor.

Dünyaca ünlü Pamukkale’ye gelen turistler, Laodikya’ya da uğruyor. Kenti salgın şartlarında bu yıl Ocak’ta 398, Şubat’ta 776, Mart’ta 2 bin 116 kişi ziyaret etti.

Roma periyodunun değerli heykeltıraşlık merkezi: Afrodisyas

Aydın’ın Karacasu ilçesinde, antik periyodun en güzel heykeltıraşlık okullarından birine konut sahipliği yapan Afrodisyas Antik Kenti, hala ayakta kalan yapılarıyla ziyaretçilerini 2 bin 500 yıllık seyahate çıkarıyor.

Hafriyat çalışmaları 1961 yılından itibaren Kültür ve Turizm Bakanlığı himayesinde devam eden antik kent, her yıl binlerce yerli ve yabancı turisti ağırlıyor.

Yanı başındaki mermer ocağı ve heykeltıraşlık okulu hasebiyle devrin en uygun yapıtlarının yapıldığı kentler ortasında gösterilen Afrodisyas, hala ayakta kalan ve birinci günkü özelliğini koruyan yapılarıyla ziyaretçilerini etkiliyor.

Bilhassa 30 bin kişilik stadyum, Sebasteion tapınağı, hamam, antik tiyatro, Afrodisyas caddesi, Roma kentlerinin ihtişamını yansıtan dev kent havuzu, Tetrapylon kapısı üzere yapılarıyla evvel çıkan antik kent, yalnızca turistlerin değil sanatseverlerin de dikkatini çekiyor.

Antik kentteki kazılardan çıkartılan yaklaşık 3 bin heykel ve eşya ise hafriyat alanındaki müzede sergileniyor.

Coğrafik yapısı gezilmesi için rahat olan Afrodisyas, girişte müzesi ve ören yeriyle ziyaretçilerini cezbediyor.