Yerli aşı ne vakit elimizde olacak?

Türkiye ocakta aşılama programına başladı. Çin’den getirilen Sinovac ve ABD-Almanya ortak imali BioNTech/Pfizer aşısı vatandaşlara uygulanıyor. Öte yandan Türkiye’nin birçok üniversitesinde yerli aşı çalışmaları devam ediyor. TÜBİTAK bünyesinde 49 farklı kurumda 436 araştırmacı gecesini gündüzüne katmış durumda. 18 farklı yerli aşı çalışması Dünya Sıhhat Örgütü’nün izlem listesine girdi. Sona yaklaşanlar Erciyes Üniversitesi’nin inaktif aşısı ve TÜBİTAK-ODTÜ’nün VLP aşısı.

Hürriyet’ten Gizem Coşkunarda’nın haberine nazaran; Genomedis Biyoteknoloji kurucusu ve öğretim vazifelisi Dr. Sevgi Salman Ünver’e nazaran dünyada aktif aşılama düzeyine ulaşmak için 2-4 yıla muhtaçlık olduğu düşünülüyor. Aşıların ne kadar mühlet sonra tekrar edilmesinin gerekeceği ya da gerekmeyeceği de şimdi muallak. Üstelik 7.5 milyarlık dünya nüfusuna karşılık, yıllık aşı üretim kapasitesi yalnızca 900 milyon düzeyinde.

Bu nedenle yerli aşıların geliştirilmesi son derece değerli. Salman “Bu pandemi başladığında ülkemizde bir aşı üretim tesisi yoktu. Lakin COVID-19 pandemisi yerli bir aşı üretim tesisinin değerini ortaya koydu” diyor.

TÜBİTAK, Türkiye Sıhhat Enstitüleri Başkanlığı ve Sıhhat Bakanlığı tarafından desteklenen 18 yerli aşı Dünya Sıhhat Örgütü’nün izlem listesine girmeyi başardı. Bu ne manaya geliyor?

Bu sisteme kaydedilmeleri, bu aşı adaylarının en azından preklinik (klinik öncesi) kademede olduklarını ve aşı geliştirmek için kâfi bir protokole sahip olduklarını gösteriyor. Aşı adayları gerekli etapları tamamladıkça tertipli olarak bilgilendirme yapıyorlar ve sistem üzerinde süreçleri güncelleniyor.

ÜRETİM TESİSİMİZ 2011’DE KAPATILMIŞTI

Sonuca en yakın olan Erciyes Üniversitesi’nde yapılan çalışma sanırım. Orada son durum nedir?

Geliştirilen inaktif virüs aşısı faz-2 çalışmalarının sonuna yaklaşıyor. Nisan sonunda faz-3 basamağına geçeceği bildirildi.

Oburlarının çalışmaları ne kademede?

TÜBİTAK Aşı Platformu çerçevesinde ODTÜ’de geliştirilen, protein temelli, ‘virüs gibisi parça’ (VLP) aşısı da faz-1 çalışmalarına başladı. Bunun dışında birtakım aşı adayları da hayvan deneylerini tamamlayıp klinik çalışma onayı almak için Türkiye İlaç ve Tıbbi Aygıt Kurumu’na müracaat yaptı. Değerlendirmeler sürüyor.

Türkiye’de aşı üretimi için kâfi tesis olup olmadığı tartışılıyor. Türkiye gerekli altyapıya sahip mi?

1928’de kurulan ve aşı üretiminde tüm dünyada kıymetli merkezlerden biri olan Refik Saydam Hıfzıssıhha Enstitüsü 2011’de kapatılmıştı. Bu tarihten itibaren ülkemizde bir aşı üretim tesisi bulunmamaktaydı. Fakat COVID-19 pandemisi aşının halk sıhhati açısından en kritik araçlardan biri olduğunu ve yerli bir aşı üretim tesisinin ehemmiyetini ortaya koydu. Aşı geliştirme konusundaki süratli gelişmelerle birlikte kimi ilaç üretim tesislerinin aşı üretebilecek donanıma kavuştuğu TÜBİTAK Lideri Hasan Mandal tarafından açıklandı.

Dünyada birden fazla teknikle aşı geliştiriliyor. Neden farklı tıp aşılar üzerinde çalışma yapılıyor?

Tüm dünyada temelde çalışılan dört aşı platformu var. Her aşı geliştirme prosedürünün zorluğu, kolaylığı ya da ortaya çıkan aşının avantajı ve dezavantajı var. Aşı geliştirme sürecinde biliminsanları tüm bunları göz önünde bulunduruyor.

Türkiye’de yerli aşıların güvenilirliğini denetleyebilecek FDA ve EMA üzere bağımsız bir kurum var mı?

Her ülke klinik çalışmalara onay vermek, acil kullanım yahut ruhsat onayı vermek için birtakım kurumlara sahip. Bizde de Türkiye İlaç ve Tıbbi Aygıt Kurumu (TİTCK) bu süreçlerden sorumlu.

Yerli aşı çalışmaları yapılıyor lakin bir yandan Sinovac ve BioNTech/Pfizer’ın aşılarıyla uygulama da sürüyor. Sizce yerli aşılara gereksinim olacak mı?

COVID-19 pandemisi için en değerli çaba aracımız aşıdır. Kimi ülkeler daha süratli, kimileri daha yavaş olmak üzere dünyada aşılama başladı. Mevcut aşıların 7.5 milyar nüfusa yetmesi mümkün değil. Şu anda kullanılan aşılar için üretim kapasitesi sırf 900 milyon… Dünyada aktif aşılama düzeyine ulaşmak için 2-4 yıla muhtaçlık olduğu düşünülüyor. Ayrıyeten aşıların ne kadar mühlet koruyuculuğunun olacağı bilinmiyor. Bu nedenle bu aşıların geliştirilmesi ve gereksinimlere karşı hazır olunması kıymetli.