Öğretim üyesi atama heyetlerinde etik hassasiyetler mevzuata girmeli!

Bilindiği üzere, yükseköğretim kurumlarında hekim öğretim üyesi, doçent ve profesör takımlarına atamalarda aranan genel ve özel koşullar ile kurulacak heyetlere dair adap ve temeller, 2547 sayılı Yükseköğretim Kanununun 23 ila 26 ncı hususları ve ikincil mevzuat olan “Öğretim Üyeliğine Yükseltilme ve Atanma Yönetmeliği“nde düzenlenmektedir.

Kelam konusu mevzuat kararları çerçevesinde, öğretim üyesi takımları için heyetlerin aşağıdaki tabloda yer alan konulara dikkat edilmek suretiyle oluşturulması ve sürecin hassasiyetle yürütülmesi gerekmektedir.

Öteki taraftan, akademik takımlara atama yapılması için heyet oluşturulmasındaki temel amaç, adayların bilimsel yeterliliklerinin yansız biçimde kıymetlendirilmesi olup, kıymetlendirme yapacak heyet üyelerinin tarafsız ve objektif kıymetlendirme yapabilecek vasıf ve nitelikte olması, bu vasıflarına adaylar nazarında halel getirebilecek her türlü durum ve halden uzak olmaları ve oluşturulan heyetin, ilan edilen takım için aranan koşulları temel alarak adaylar ortasında mukayeseli, bilimsel temelli ve ölçülebilir somut değerlendirmeler yapmak suretiyle en ehil adayı belirlemeleri gerekeceği açıktır.

Bu çerçevede, ilgili mevzuat kararlarında yazmayan lakin heyet sürecinde dikkat edilmemesi halinde olumsuz sonuçlar doğurabilecek kimi durumlar bulunmaktadır. Bunların başında heyet süreçlerinin etik hassasiyetlere uygun yürütülmesi gelmektedir.

Yükseköğretim Heyeti Başkanlığı tarafından belirlenerek üniversitelere gönderilen “Yükseköğretim Kurumları Etik Davranış Prensipleri“nin “Hizmet Etiği” başlıklı 5.1 hususunun (ı) fıkrasında, “Çıkar İlişkisi” ve “Çıkar Çatışması” konusunda dikkatli davranmak” hususu yükseköğretim kurumları mensuplarının hizmet sunumunda uyacağı etik paha ve prensipler olarak belirlenmiştir. Bununla birlikte, birebir unsurların 3.2 unsurunun (f) fıkrasında ise; “Ortalarında çıkar bağı yahut çıkar çatışması bulunan şahıslarla ilgili bilimsel yayınların kıymetlendirme heyetinde hakem olarak vazife almamak” bilimsel kıymetlendirme etiği olarak sıralanmıştır.

Öte yandan, Üniversitelerarası Şura Başkanlığı tarafından yönetilen doçentlik süreçlerinde bu prensipler gözetilerek, heyet üyesi olarak görevlendirilen profesör öğretim üyelerinin incelemek üzere görevlendirildiği adayla aşağı sıralanan seviyede bir ilgisi bulunması halinde vazifeden çekilmesini istemektedir. Bunlar:

a) Tez danışmanı olmak,

b) Tıpkı akademik ünitede çalışıyor yahut son üç yıl içerisinde çalışmış olmak,

c) Yargıya intikal eden ihtilafların ve/veya çalıştıkları kurum içindeki soruşturmaların tarafı olmak,

ç) Akraba olmak yahut boşanılmış olsa bile ortalarında kayın hısımlığı bağı bulunmak.

d) Son üç yıl içerisinde ulusal ve/veya milletlerarası nitelikli olarak yayın ve/veya projelerde birlikte çalışmış olmak.

Bu bağlamda değerlendirildiğinde, 2547 sayılı Kanun ve Öğretim Üyeliğine Yükseltilme ve Atanma Yönetmeliğinde heyet üyelerinin tespitinde etik hassasiyetlere dikkat edilmesine yönelik bir düzenleme bulunmasa bile, Etik Davranış Prensiplerinde yer alan hizmet etiği ve bilimsel kıymetlendirme etik kurallarına nazaran öğretim üyelerinin görevlendirildiği heyetle bir çıkar bağı ya da çıkar çatışması bulunması halinde vazifeden çekilmeyi talep etmelidir. Aksi durumlar, heyetin bağımsızlığını ve tarafsızlığını etkileyeceğinden yargı süreci olması halinde yapılan atama sürecini sakatlayarak iptaline dahi sebebiyet verilecektir.

Kalitenin ve liyakatin ön plana çıkması için son vakitlerde somut adımlar atmaya çalışan Yeni YÖK’ün uygulamaya koyduğu YÖK Akademik Meslek ve Liyakat Platformu ile Öğretim Üyeliğine Yükseltilme ve Atanma Yönetmeliğinde değişiklik yaptığı düzenlemenin yalnızca kağıt üzerinde kalmayıp somut olarak uygulamaya geçebilmesi için;

1- Doçentlik Yönetmeliğinde olduğu üzere “heyet üyesi ile aday ortasında muhakkak bir çıkar ilişkisi/çıkar çatışması varsa heyet üyeliğinden çekilmenin mecburî tutulması”na yönelik düzenlemenin ilgili Yönetmelik kararlarına eklenmesi,

2- Üniversitelerde kullanılması istenen “Yükseköğretim Kurumları Etik Davranış Prensipleri“ne de heyet üyesi ile aday ortasında belirli bir münasebet varsa heyet üyeliğinden çekilmenin zarurî tutulmasına yönelik bir ekleme yapılarak benimsenmesinin gerçek manada sağlanması,

Konularının bu hususlarda somut olarak ve rahatlıkla yapılabilecek düzenlemeler olduğunu kıymetlendiriyoruz. Yasal mevzuata bu durumlara yönelik bir ekleme yapılmadan ve üst kuruluşlarca bunun uygulanması istenmedikten sonra yapılmış düzenlemelerin her vakit bir yanının eksik kalacağını değerlendirmekteyiz.

Sonuç olarak, atamaya temel süreçlere taraf veren bilimsel performansların yeterlik ve yetkinlik seviyelerinin kıymetlendirilmesi olarak da tabir edebileceğimiz heyet değerlendirmelerinin üstte bildirilen etik kriterler eşliğinde yapılacak düzenlenme ile yasal yere dayandırılması sürecin adil, sistematik ve makul standartlara uygun rasyonel bir boyut kazanmasına katkı sağlayacağını düşünüyoruz.